راديوگرافي در تشخيص ضايعات فك و صورت

در این مطلب راديوگرافي در تشخيص ضايعات فك و صورت را مورد بحث قرار می دهیم.

مقدمه:

آناتومي پيچيده استخوانهاي صورت  و تعداد نسبتاً زياد استخوانهاي تشکيل دهنده اين ناحيه همچنين موقعيت قرار گيري آنها نسبت به يکديگر تشخيص ضايعات فک و صورت را مشکل مي سازد. صرف نظر از تکنيکها ي نوين تصويربرداري همانند توموگرافي ، سي تي اسکن و MRI که وجود آنها تحولي عظيم در تشخيص بيماريها به وجود آورده است، هنوز روشهاي تصوير برداري معمولي گام اول در تشخيص ضايعات فک و صورت بشمار مي روند. انتخاب تکنيک مناسب با حداقل روز دريافتي بيمار و حداقل سوپرايم پوزيشن (روي هم افتادن تصاوير) در اجزاء تشکيل دهنده صورت و حداکثر کارايي در تشخيص ضايعات فک و صورت از موارديست که همواره بايد در نظر گرفته شود. استفاده از تکنيک نادرست نه تنها اطلاعات کافي در اختيار تيم پزشکي قرار نمي دهد، بلکه مي توان گفت بعضاً روند درمان را پيچيده تر هم مي کند.ضمن آنکه بيمار متحمل دريافت مقادير زيادي از اشعه X مي شود. بنابراين آگاهي از موارد کاربرد صحيح هريک از اين راديوگرافي ها پزشک را در مسير صحيح تشخيص و درمان بيمار قرار خواهد داد.در ادامه اين روشها معرفي و موارد کاربرد انها بطور مختصر بيان مي شود :

معرفي روشهاي رادیولوژی دهان فک و صورت

– راديو گرافي واترز(Waters) : در يک راديو گرافي واترز استاندارد ريج پتروس استخوان تمپورال در زير سينوس ماگزيلا تصوير مي شود. اين راديو گرافي براي بررسي سينوسهاي ماگزيلاري اختصاصي بوده و در تشخيص سينوزيت بکار مي رود. در اين راديوگرافي سينوسهاي فرونتال واتموئيد قدامي و خلفي مشاهده مي شوند. اما راديوگرافي اختصاصي براي مشاهده سينوس فرونتال ، تکنيک کالدول (Caldwell) مي باشد. در تشخيص شکستگي استخوان گونه (زايگوما ) و اتصالات اين استخوان با استخوانهاي فرونتال، ماگزيلار و تمپورال، شکستگي هاي بيني و ديواره هاي طرفي، تحتاني و فوقاني اربيت از اين تکنيک (واترز ) استفاده مي شود.

-راديوگرافي طرفي جمجمه (Lateral skull): در اين راديوگرافي تمام سينوسهاي پارانازال از نماي طرفي قابل مشاهده اند و چون تصوير سينوسها و ساير نقاط آناتوميک در سمت چپ و راست روي يکديگر مي افتد، اين تکنيک در بررسي ضايعات فک وصورت کمتر مورد استفاده قرار مي گيرد. شايد بتوان گفت اين راديوگرافي بيشترين استفاده را در درمانهاي ارتودنسي به عنوان بررسي اوليه نواحي اسکلتال فکين و بافت نرم صورت ارزيابي پس از درمان دارد .تروماي سرو گردن ، مشاهده راه هوايي بيمار از نظر وجود انسداد يا جسم خارجي امکان پذير مي سازد. همچنين شکستگي استخوان بيني و قدام فکين بطور محدود در آن قابل مشاهده است. بعلاوه سطح مايع – هوا در سينوس فرونتال و اسفنوئيد بطور واضح در تمامي طرفي مشاهده مي گردد. قبل از ورود تکنيک هاي مدرن به عرصه تصوير برداري ، اين تکنيک همراه با چرخش سر به عنوان نماي انتخابي براي بررسي کانال اپتيک و فيشراربيتال فوقاني، در موارديکه پزشک مشکوک به صدمات اين ناحيه بود، مي بايست تهيه مي شد.

-راديو گرافي خلفي ـ قدامي جمجمه (P.A Skull) :در اين راديوگرافي ريج پتروس د ر3/1 تحتاني اربيت تصوير مي شود. اين راديوگرافي در تروماي صورت بطور محدود کاربرد دارد . جهت بررسي آسيمتري اسکتال صورت در ارتودنسي از اين راديوگرافي استفاده مي شود . تکنيک P.A mandible  در تشخيص شکستگي در تنه منويبل بکار مي رود.

-راديوگرافي SMV يا Base : اين راديوگرافي بطور خاص براي مشاهده شکستگي قوس گونه بکار مي رود. دراين صورت بايد ميزان اکسپوژر را به نصف حالت استاندارد کاهش داد که به اين نما jughandle view نيز گفته مي شود.

-راديوگرافي Reverse-towne : در اين تکنيک ساختمانهاي صورت بصورت کشيده شده تصوير مي شوند. بطور خاص جهت ارزيابي کنديل و گردن آن در تروماي سر و گردن کاربرد دارد. در اين نما که با دهان باز تهيه مي شود شکستگي گردن کنديل همراه با جابجايي داخلي ـ خارجي قابل مشاهده است .

-تکنيکهاي اختصاصي جهت بررسي فکين و دندانها:

– راديو گرافي پانوراميک يا O.P.G : در اين تکنيک کليه دندانها، فک بالا و پايين همراه با کنديل ها ، سينوس هاي ماگزيلاري و قسمتهايي از حفره بيني تصوير مي شوند. اين تکنيکها بطور خاص جهت تفسير ضايعات وسيع فکين، دندانهاي نهفته، تکامل دندانها، ريشه هاي باقيمانده در افراد بي دندان ، آنومالي هاي تکاملي و تروماي وارد شده به فکين و نيز ارزيابي کلي دندانها به لحاظ پوسيدگي و يا سطح استخوان آلوئول اطراف آنها بکار مي رود. سهولت انجام اين تکنيک براي بيمار و نيز دوز اشعه پايين آن در کنار سطح وسيع تصوير شده اين روش را به تکنيکي کارآمد مبدل ساختهاست. ليکن بايد به خاطر داشت که اين راديوگرافي براي بررسي پوسيدگي هاي جزئي دندانها ، تحليل جزئي در استخوان آلوئول و ضايعات پري اپيکال کوچک مناسب نمي باشد. همچنين قسمت قدام فکين به دليل سوپرايمپوزيشن تصوير مهر هاي گردن در اغلب موارد از وضوح لازم برخوردار نمي باشد.بعلاوه بزرگمايي اين تصوير در نقاط مختلف يکسان نمي باشد.

-راديوگرافي مايل از تنه منديبل (Leteral oblique of body)  : گاه براي مشاهده حدود يک ضايعه که يکنيمه از فک پايين را در بر گرفته ازاين تکنيک استفاده مي شود.در اين صورت تصوير کامل از يک نيمه فک بدون سوپر ايمپوزيشن فک مقابل بدست خواهد آمد.

-راديو گرافي مايل طرفي راموس منديبل (Leteral oblique of ramus)  :جهت مشاهده کامل نواحي ديستال مولرسوم در يکنيمه از منديبل همراه با راموس و کنديل همان سمت در تروماي اين ناحيه يا ضايعات در بر گيرنده اين ناحيه بکار مي رود.

امروزه عليرغم استفاده از روشهاي جديد مثل توموگرافي سي تي اسکن و MRI ، روشهاي تصوير برداري قديمي همچنان بطور وسع در بسياري از مراکز درماني مورد استفاده قرار مي گيرند. اميد است با بکار گيري صحيح و دستور به موقع هر يک از اين روشها بيماران در مسير درست تشخيص و درمان قرار گيرند.