حداکثر دوز مجاز اشعه x در رادیولوژِی دهان فک و صورت چه میزان است ؟

در رادیولوژی دهان فک و صورت، برای تصویر برداری میزانی برای دوز اشعه x وجود دارد که در ادامه به بررسی آن پرداخته ایم.

بطور کلی در معاینات بیماران با پرتوهای یونیزان ، باید بیماران و افراد معاینه کننده در برابر خطرات احتمالی اشعه حفاظت شوند بدون آنکه تأثیری در کیفیت تشخیص ایجاد شود .

حداکثر دور مجاز
مقدار اشعه ای است نه اگر به یک شخص تابیده شود ، هیچگونه اثرات قطعی اشعه را نداشته باشد
و اثرات احتمالی را به حداقل برساند.میزان حداکثر دوز مجاز برای افراد شاغل و غیر حرفه ای فرق می کند. حداکثر دور مجاز سالانه در افراد حرفه ای ۲۰ میلی سورت و در افراد عادی msv 1
می باشد. به هر حال تمام تلاشها باید برمبنای به حداقل رساندن دوز دریافتی در افراد باشد زیرا ثابت شده است که دوز دریافت شده توسط شخص هرچقدر کم باشد، ولی باز می تواند اثرات منفی بدنبال داشته باشد (قانون ALARA)

روشهای کاهش تابش اشعه
پس از آگاهی از خطرات احتمالی ناشی از پرتوتابی، نیاز به تکنیکها و تجهیزاتی است که ضایعات ناشی از اشعه های یونیزان را به حداقل برساند. در این قسمت روشهای مناسب برای تابش و به حداقل رساندن مقدار اشعه جهت حفاظت توضیح داده خواهد شد.

۱- انتخاب فیلم و سیستم دیجیتال
طبق نظریه ADA، معیار مناسب در فیلم، وجود حداکثر سرعت به همراه کیفیت مطلوب جهت تشخیص می باشد. امروزه فیلم های گروه D و F برای رادیوگرافی داخل دهانی موجود می باشند. فیلمهای گروه D و F دارای سرعتی در حدود ۲ برابر سرعت فیلم های D هستند. در نتیجه زمان تابش برای فیلم های این گروه به حدود نصف گروه D می باشد. گیرنده های سیستم دیجیتال که اخیراً استفاده می شود دارای دوزی مساوی یا کمتر از فیلم های با سرعت E/F هستند و از نظر کیفیت تشخیصی در حد هم می باشند.

۲- صفحات تشدید کننده
صفحات تشدید کننده از جنس عناصر نادر خاکی توصیه می شود که با فیلم های با سرعت ۴۰۰ یا بیشتر استفاده شوند که در مقایسه با صفحات قدیمی (از جنس تنگستات کلسیم ) باعث کاهش ۵۵ درصد در میزان اکسوژر در رادیوگرافی پانورامیک و سفالومتری می شود. بر خلاف سیستم دیجیتال داخل دهانی، در رادیوگرافی خارج دهانی پوست تا منبع اشعه اختلاف معنا داری در میزان کاهش دوز بین رادیوگرافی با فیلم و صفحات تقویت کننده و سیستم دیجیتال وجود ندارد.

۳- فاصله مناسب
طبق نظریه ADA، با کلیماسیون مناسب و افزایش فاصله میان بیمار و منبع تابش اشعه (فاصله فیلم– کانون) می توان مقدار اشعه تابیده شده به بیمار را کاهش داد. ۲ فاصلۀ استاندارد بین فیلم و کانون که در رادیوگرافیهای داخل دهانی استفاده می شود، cm 20 و cm40 هستند. در مقایسه دو فاصله فوق، آزمایشات نشان داده است که در فاصلۀ بیشتر فیلم – کانون مقدار اشعه رسیده به بیمار کمتر خواهد شد. با افزایش فاصله میان کانون- فیلم، نقطه کانونی کوچکتر شده و قدرت تفکیک تصویر افزایش می یابد. بطور کلی فاصله بین ۴۰-۲۰ سانتی متری مناسب است ولی فاصله بیشتر مطلوب می باشد.

۴- کلیماسیون چهارگوش
حداقل مقداری باشد که برای تشخیص لازم است. اشعه x مورد استفاده در رادیوگرافی داخل دهانی باید بگونه ای تابیده شود که منطقۀ مورد تشعشع در پوست بیمار در دایره ای به قطر cm7 قرار گیرد. برای کاهش و ار بین بردن پرتوهای اضافه از کلیماسیونهای چهارگوش در رادیوگرافیهای داخل دهانی استفاده می شود. بوسیله کلیماسیونف میزان تابش به بیمار کاهش یافته و وضوح تصویر نیز بیشتر خواهد شد.

۵- فیلتراسیون
هدف از فیلتراسیون، خارج نمودن فوتونهای کم انرژی (بصورت انتخابی)، از دسته پرتوهای x
می باشد. در نتیجۀ آن عمل، اشعه کمتری به بیمار خواهد رسید بدون آنکه کیفیت تصویر صدمه ببیند). بطوریکه در KVP 70-50 میزان فیلتراسیون mm5/1 آلومینیوم لازم است و برای بالای ۷۰ mm5/2 آلومینیوم کفایت می کند.

۶- پیش بندهای سربی
طبق نظریۀ ADA، استفاده از پیش بندهای سربی جهت کاهش پرتوهای غیرمفید، لازم می باشد. غده تیروئید بخاطر موقعیت آناتومیکی مخصوصاً در بچه ها به اکسپوژر ر طی رادیوگرافی دندان بسیار حساس می باشد. از آنجایکه هر احتیاطی بایستی جهت کاهش اکسپوژر انجام شود، استفاده از گلوبندهای سربی محافظ تیروئید در هر زمانی که ممکن است توصیه می شود. از نظر ADA و NCRR، استفاده از پیش بندهای سربی جهت کاهش تابش دوز ، غیر ضروری است ولی با این حال، بسیاری استفاده از پیش بندهای سربی را ضروری می دانند.

۷- استفاده از فیلم نگهدار و تنظیم دقیق kvp و MA نیز به کاهش دوز بیمار کمک می کند.
۸- ظهور و ثبوت فیلم
نوع روش ظهور و ثبوت بسیار مهم است. روش بصری منجر به افزایش اکسپوژر بیمار و کاهش زمان ظهور می شود بطوریکه بهترین روش ظهور و ثبوت جهت کاهش دور بیمار به روش زمانی- حرارتی می باشد.

۹- تفسیر تصاویر
در روش کانوسنتال، رادیوگرافیها بهتر است در یک اتاق نیمه تاریک در یک نگاتسکوپ بطوریکه نور فقط از فیلم بگذرد رویت شود. تمامی نورهای خارجی بایستی حذف شود. علاوه بر این، برای تشخیص ضایعات کوچک از ذره بین استفاده شود.

در روش دیجیتال در یک کامپیوتر با رزلوشن بالای مانیتور و اتاق کاملا تاریک دیده شود. در روش دیجیتال میتوان از تمامی امکانات موجود در نرم افزار مانند بزرگ کردن تصویر، تغییر کمتر است و … بهره جست.

۱۰- حفاظت از پرسنل
شخص عمل کننده بایستی از یک دیوار محافظ (barrier production ) جهت حفاظت خود استفاده کند. و بایستی این دیوار ، دارای یک پنجره از جنس شیشه سربی باشد تا در طی اکسپوژر بیمار را مشاهده کند.
موقعیکه این امر میسر نمی باشد اپراتور می تواند می تواند از قانون موقعیت و فاصله استفاده کند. بطوریکه، در طی رادیوگرافی دندان، شخص عمل کننده در فاصله ۶ فوتی (۲ متر) از بیمار بوده و در مثلثی قرار گیرد که اضلاع آن زاویه ۹۰ درجه و º۱۳۵ با مسیر تابش اشعه بسازد. شخص عمل کننده هرگز نباید فیلم را با دستان خود در دهان بیمار نگاه دارد. بهتر است از فیلم نگهدارها برای این منظور استفاده شود. در صورت نبودن فیلم نگهدار از بیمار یا همراه وی خواسته می شود که فیلم را نگاه دارند.

همچنین نبایستی چه بیمار چه فرد عمل کننده، تیوب را در هنگام اکسپوژر بعلت عدم ثبات و تکان آن ، در دست بگیرند. همچنین بهترین روش جهت اطمینان از سلامت اشعه ، استفاده از مانیتورینگ پرسنل است .